Chứng khoán phái sinh là gì? Đây chắc hẳn đang là câu hỏi của rất nhiều người. Đặc biệt là với những nhà đầu tư, yêu thích làm giàu từ những con số chứng khoán. So với chứng khoán cơ sở từ chứng khoán phái sinh là một sản phẩm có rất nhiều điểm hấp dẫn nhà đầu tư. Vậy cụ thể như thế nào, hãy cùng chúng tôi tìm hiểu chi tiết qua bài viết dưới đây.
Chứng khoán phái sinh là gì?
Chứng khoán phái sinh là một trong những công cụ tài chính đang rất được ưa chuộng hiện nay. Loại chứng khoán này có giá trị phụ thuộc vào mức giá của một tài sản cơ sở. Chứng khoán phái sinh có nhiều mục tiêu khác nhau như: phân tán rủi ro, bảo vệ và tạo ra lợi nhuận.
Tài khoản chứng khoán phái sinh được chia thành 2 dạng chính. Bao gồm: Hàng hóa (thực phẩm, nông sản, năng lượng,…) và Công cụ tài chính (như cổ phiếu, lãi suất, trái phiếu,….)
Hiểu một cách đơn giản, chứng khoán phái sinh ở Việt Nam là một loại sản phẩm cho phép nhà đầu tư đặt cược vào cửa tăng hoặc giảm của chỉ số VN30. Nếu chỉ số này thay đổi đúng theo kỳ vọng thì NĐT sẽ có lợi nhuận. Sản phẩm phái sinh này thường được gọi là Hợp đồng tương lai chỉ số VN30.
Có thể bạn quan tâm: Chứng khoán phái sinh tiếng Anh là gì? Các công cụ phái sinh
Đặc điểm của chứng khoán phái sinh
Chứng khoán phái sinh có ưu điểm vượt trội hơn hẳn so với cổ phiếu và trái phiếu. Bên cạnh đó, cổ phiếu phái sinh cũng có những hạn chế nhấn định. Cụ thể:
Chứng khoán phái sinh là một loại đòn bẩy cao. Có thể sinh lời trong cả 2 chiều tăng, giảm của thị trường. Khi giao dịch T+0 sẽ không cần phải chờ hàng về. Bên cạnh đó, rủi ro mà nhà đầu tư nhỏ lẻ gặp phải sẽ phần nào hạn chế hơn. Bởi sự ra đời của cơ sở giao dịch, trung tâm lưu ký, thanh toán.
Nếu bạn không nắm rõ về cách chơi chứng khoán phái sinh sẽ có thể gặp rủi ro với tỉ lệ cao. Ngoài ra, nhà đầu tư cũng cần dành thật nhiều thời gian để quan sát những biến động trong thị trường.
Với những đặc điểm trên, chứng khoán phái sinh khá phù hợp với những người tự tin, chấp nhận rủi ro, giao dịch thường xuyên và đã có kinh nghiệm dày dặn. Bên cạnh đó, loại chứng khoán này cũng phù hợp với các tổ chức như một loại bảo hiểm cho tài sản trên thị trường chứng khoán. Kỹ thuật này hay còn được gọi là hedging.
Các loại chứng khoán phái sinh tại Việt Nam
Ở Việt Nam, thị trường chứng khoán phái sinh còn khá mới lạ đối với nhà đầu tư. Tính đến thời điểm tháng 10 năm 2018, thị trường chứng khoán Việt Nam mới chỉ có các sản phẩm hợp đồng tương lai chỉ số VN30 là được chuẩn hóa thành sản phẩm. Cụ thể:
Hợp đồng tương lai với chỉ số cổ phiếu VN30
Đây đang là một trong những loại chứng khoán phái sinh được niêm yết và giao dịch tại Việt Nam. Chỉ số VN30 được hiểu là chỉ số đại diện cho 30 cổ phiếu được niêm yết trên sàn HOSE, có vốn số hóa thị trường và thanh khoản cao nhất. Cùng các yếu tố kỹ thuật khác như: Chiếm đến 80% tổng giá trị vốn hóa và hơn 60% tổng giá trị giao dịch trên toàn bộ thị trường.
Ngoài ra, chỉ số VN30 được điều chỉnh để có thể tính toán một cách dễ dàng dựa trên tỷ lệ cổ phiếu lưu hành tự do có điều chỉnh. Đồng thời, chỉ số này có giới hạn về quy mô vốn hóa với mức tối đa là 10% cho mỗi loại cổ phiếu trong rổ.
Các thông số HĐTL chỉ số VN30
Dưới đây là bảng thông số các tiêu chí cần nắm được khi tham gia giao dịch với một HĐTL VN30 mà bạn có thể tham khảo.
| Mô tả | HĐTL chỉ số VN30 |
| Tên hợp đồng | Hợp đồng tương lai chỉ số VN30 |
| Mã hợp đồng | VN30F |
| Tài sản cơ sở | Chỉ số VN30 |
| Hệ số nhân | 100.000 đồng |
| Quy mô hợp đồng | 100.000 đồng x điểm chỉ số cơ sở |
| Tháng đáo hạn | Tháng hiện tại, tháng kế tiếp và 2 tháng cuối của 2 quý tiếp theo |
| Phương thức giao dịch | Khớp lệnh & thỏa thuận |
| Thời gian giao dịch | Phiên ATO: 8h45’ – 9h00’
Phiên liên tục sáng: 9h00’ – 11h30’ Phiên liên tục chiều: 13h00’ – 14h30’ Phiên ATC: 14h30’ – 14h45’ |
| Biên độ giao động giá | ± 7% |
| Bước giá | 0,1 điểm chỉ số (tương ứng với 10.000 VNĐ) |
| Đơn vị giao dịch | 1 Hợp đồng |
| KLGD tối thiểu | 1 Hợp đồng |
| Ngày GD cuối cùng | Ngày Thứ Năm của tuần thứ ba trong tháng đáo hạn |
| Ngày thanh toán cuối cùng | Ngày làm việc ngay sau ngày cuối cùng giao dịch |
| Phương thức thanh toán | Bằng tiền |
| Phương pháp xác định giá thanh toán cuối cùng | Được tính bằng giá trị đóng cửa của chỉ số cơ sở của ngày cuối cùng giao dịch Hợp đồng tương lai. |
| Giá tham chiếu | Giá thanh toán cuối ngày của ngày giao dịch ngay trước hoặc giá lý thuyết (trong ngày giao dịch đầu tiên). |
Một số ưu điểm của HĐTL chỉ số VN30
Một số ưu điểm nổi bật của hợp đồng tương lai chỉ số VN30 có thể kể đến như:
- Công khai, minh bạch: Hợp đồng tương lai hoạt động hoàn toàn hợp pháp với đầy đủ quy chế về quy trình. HĐTL đảm bảo quá trình niêm yết, giao dịch và bù trừ thanh khoản cho chủ đầu tư. Đây là một trong những yếu tố giúp cho thị trường chứng khoán có thể hoạt động một cách công khai, minh bạch và an toàn.
- Giao dịch thuận lợi, dễ dàng, cho phép giao dịch T0: Giao dịch của HĐTL cũng tương tự như giao dịch cổ phiếu. NĐT có thể đặt lệnh mua hoặc bán các loại HĐTL dựa vào dự đoán của mình về thị trường để kiếm về lợi nhuận.
- Kiếm lời khi thị trường CK giảm điểm: NĐT còn có thể tham gia vào bán HĐTL ở bất kỳ thời điểm nào. Chỉ cần đáp ứng nộp đủ số lượng ký quỹ được yêu cầu trước khi tham gia HĐTL. Trong thời điểm chỉ số giảm như dự đoán, NĐT sẽ thu về lợi nhuận từ giao dịch bán hợp đồng của mình.
- Không mất phí vay Margin: Một trong những điểm hấp dẫn của chứng khoán phái sinh đó là mức sinh lời cực cao. Với mức đòn bẩy như vậy cũng giúp cho số lợi nhuận nhà đầu tư nhận được lớn hơn rất nhiều so với đầu tư vào cổ phiếu. Tuy nhiên, nếu NĐT dự đoán không chính xác sẽ gây thiệt lãi và lỗ. Bởi vậy, NĐT cần theo dõi sát sao thị trường để có hướng nắm giữ HĐTL.
HĐTL trên trái phiếu chính phủ (Sản phẩm đang triển khai)
Bên cạnh HĐTL chỉ số VN30 thì còn có một sản phẩm chứng khoán phái sinh đang được triển khai đó là HĐTL trên trái phiếu chính phủ. HĐTL trên trái phiếu chính phủ (HĐTL TPCP) là loại hợp đồng có tài sản cơ sở là một trái phiếu chính phủ.
Hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ cũng là một công cụ dùng trong giao dịch trên một sở giao dịch tập trung với những quy định chuẩn hóa. Các yếu tố chuẩn hóa đó sẽ được nêu chi tiết trong bản mô tả của HĐ.
Hiện tại, HĐTL TPCP đang trong giai đoạn chuẩn bị được triển khai. Được biết, với hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ, Bộ Tài chính đã trình văn kiện lên Chính Phủ và cần thêm một khoảng thời gian để vận hành.
Các thông số HĐTL TPCP
| Mô tả | HĐTL Trái phiếu chính phủ |
| Tên hợp đồng | Hợp đồng tương lai Trái phiếu chính phủ 5 năm |
| Tài sản cơ sở | Hợp đồng có kỳ hạn là 5 năm, mệnh giá 100.000 VNĐ. Lãi suất trên danh nghĩa là 5%/năm. Trả lãi định kỳ cuối kỳ 12 tháng/lần. Trả gốc một lần khi đáo hạn. |
| Tháng đáo hạn | 3 tháng cuối của 3 quý gần nhất |
| Bước giá | 1,0 (tương đương 10.000 VNĐ) |
| Quy mô hợp đồng Tỷ lệ ký quỹ theo quy định VSD | 1.000.000.000 VNĐ |
| Giới hạn vị thế | Theo quy định của VSD |
| Biên độ giao động giá | ± 3% so với giá tham chiếu |
| Ngày giao dịch cuối cùng | Vào ngày 15 của tháng đáo hạn hoặc vào ngày giao dịch ngay trước nếu ngày 15 là ngày nghỉ. |
| Giá thanh toán hàng ngày | Theo quy định của VSD |
| Giá thanh toán cuối cùng | Giá thanh toán cuối ngày tại ngày giao dịch cuối cùng |
| Ngày thanh toán cuối cùng | Ngày làm việc thứ ba kể từ ngày giao dịch cuối cùng |
| Phương thức thanh toán | Chuyển giao vật chất |
Một số ưu điểm của HĐTL trên trái phiếu chính phủ
Đây đang là một trong những sản phẩm tiềm năng của chứng khoán phái sinh với ưu điểm nổi bật như:
- TPCP là loại chứng khoán có độ an toàn cao, rủi ro thấp. Quy mô giao dịch lớn và có tính chuyên nghiệp cao.
- Thu hút được nhiều NĐT: HĐTL trên trái phiếu chính phủ hay còn được gọi là HĐTL với lãi suất dài hạn. Do đó, HĐTL TPCP không chỉ thu hút rất nhiều ngân hàng thương mại, mà còn thu hút cả những NĐT trong và ngoài nước.
- Tính rủi ro thấp. Nhà đầu tư hoàn toàn có thể phòng ngừa được rủi ro khi tham gia HĐTL này. Bởi khi giá trái phiếu giảm, lãi suất tăng, bạn có thể bán HĐTL TPCP để phòng ngừa lỗ.
- Kích thích thị trường trái phiếu của doanh nghiệp phát triển.
HĐTL chỉ số HNX30 (Sản phẩm sắp triển khai)
Tại thị trường Việt Nam còn có HĐTL chỉ số HNX30 là loại chứng khoán phái sinh sắp được triển khai. Chỉ số HNX30 là mức mức biến động giá trị của 1 rổ có 30 cổ phiếu. 30 cổ phiếu này sẽ được lựa chọn dựa trên ưu tiên về tính thanh khoản của các cổ phiếu. Sau đó mới xét tới mức vốn hóa của cổ phiếu.
Tính thanh khoản này sẽ được tính bằng tỷ lệ của các giá trị giao dịch bình quân trong 12 tháng gần nhất. Mức vốn hóa sẽ được tính theo lượng cổ phiếu tự do đã chuyển nhượng. HNX30 hiện vẫn chưa được chính thức ra mắt thị trường Việt Nam.
So sánh chứng khoán phái sinh và chứng khoán cơ sở
Tuy mới được ra mắt nhưng chứng khoán phái sinh không hề thua kém với “anh, chị” đi trước trên thị thường, Dưới đây là bảng mô tả những ưu thế của chứng khoán phái sinh so với chứng khoán cơ sở hiện nay.
|
So sánh |
Chứng khoán phái sinh |
Chứng khoán cơ sở |
| Thị trường giao dịch | Thị trường phái sinh | Thị trường giao liên tục, NĐT không được phép thay đổi hay lựa chọn. |
| Số lượng phát hành/ niêm yết | Không giới hạn số lượng phát hành, niêm yết thoải mái, tự do. | Được kiểm soát chặt chẽ số lượng và phụ thuộc vào tổ chức phát hành, khống chế thị trường giao dịch. |
| Bán khống chứng khoán | Tham gia vị thế bán mà không cần có tài sản cơ sở | Bị cấm hoặc hạn chế ở một số thị trường |
| Số tiền cần để giao dịch | Bằng một phần giá trị chứng khoán phái sinh | Bằng tổng giá trị chứng khoán |
| Thời điểm thanh toán/ chuyển khoản chứng khoán | Một thời điểm xác định trong tương lai | Ngay sau khi giao dịch |
Yếu tố quan trọng khi chơi chứng khoán phái sinh ở Việt Nam
Một yếu tố vô cùng quan trọng khi tham gia chơi chứng khoán phái sinh Việt Nam đó là xác định được hướng chỉ số VN30. Sau đây là 3 trường hợp minh họa mà bạn có thể tham khảo. Cụ thể:
- Trường hợp 1: Chỉ số VN30 có xu hướng tăng tích cực và diễn biến các chỉ số khác của HĐTL vân hàng tốt. NĐT nên đặt lệnh Long and Hold để mở vị thế mua với giá tốt và giữ mục tiêu đến khi thị trường có tín hiểu đảo chiều.
- Trường hợp 2: Khi thị trường chứng khoán có xu hướng giảm, NĐT nên đặt lệnh Short and Hold. Điều này để mở vị thế bán ở vùng giá tốt và giữ giá đến vùng giá mục tiêu hoặc khi thị trường có tín hiệu đảo.
- Trường hợp 3: Khi thị trường vận động Sideway với xu hướng đi ngang thì nhà đầu tư nên hạn chế giao dịch và chờ thêm tín hiệu rõ ràng hơn từ thị trường. Nếu thực hiện giao dịch NĐT nên để ý đến thời gian mua bán để chốt lời ngay trong phiên heo diễn biến trên thị trường.
Có thể bạn quan tâm: Thực trạng thị trường chứng khoán phái sinh ở Việt Nam hiện nay
Hướng dẫn tham gia thị trường chứng khoán phái sinh
Để tham gia thị trường giao dịch chứng khoán phái sinh, bạn chỉ cần thực hiện theo các bước hướng dẫn mua cổ phiếu phái sinh cực đơn giản dưới đây. Cụ thể:
Bước 1: Mở tài khoản
Công việc tiên quyết đầu tiên mà chủ đầu tư cần thực hiện đó là mở tài khoản chứng khoán phái sinh. Khác với tài khoản chứng khoán cơ sở, nếu bạn muốn lập tài khoản phái sinh, bạn có thể đăng ký tài khoản online. Sau khi lựa chọn mở tài khoản, sẽ có nhân viên gọi điện để hướng dẫn bạn thực hiện các bước tiếp theo.
Bước 2: Tiến hành nộp tiền ký quỹ ban đầu
Để kích hoạt tài khoản, bạn cần tiến hành nộp tiền ký quỹ ban đầu theo đúng quy định. Tùy vào từng Forex mà phần trăm ký quỹ sẽ khác biệt. Bởi vậy, bạn cần nắm rõ thông tin trước khi quyết định nhé.
Bước 3: Đặt lệnh giao dịch phái sinh
Nhà đầu tư có thể tiến hành đặt lệnh ngay khi nộp tiền thành công.
Bước 4: Thanh toán lãi, lỗ
Nhà đầu tư sẽ thanh toán toàn bộ lợi nhuận và số lỗ theo đúng hợp đồng đã quy định. Lãi, lỗ sẽ được tính dựa vào giá của giao dịch đóng cửa của hợp đồng trong tương lai. Còn riêng với các hợp đồng đã đến ngày đáo hạn, lời, lỗ sẽ được tính dựa trên giá đóng cửa chỉ số tại ngày đáo hạn của hợp đồng đó.
- Trường hợp tài khoản chứng khoán phái sinh lỗ: Nhà đầu tư sẽ cần phải thanh toán toàn bộ số tiền lỗ phát sinh. Hạn muộn nhất là đến 9h sáng hàng tiếp theo.
- Trường hợp tài khoản phái sinh lời: Nhà đầu tư sẽ nhận được đầy đủ số tiền lời phái sinh sau 11h ngày kế tiếp.
Bước 5: Theo dõi các loại tỷ lệ trên thị trường
Nếu tài khoản phái sinh của bạn có số dư ký quỹ ở mức dưới mức quy định, bạn sẽ bị gọi lý quỹ (Margin Call) bởi công ty chứng khoán. Bên cạnh đó, bạn sẽ được yêu cầu phải bổ sung vào tài khoản.
Ngược lại, nếu tài khoản phái sinh ký quỹ của bạn vượt giá trị ký quỹ yêu cầu thì bạn có thể rút phần lợi nhuận đó. Để có thêm thông tin về ký quỹ phái sinh, bạn nên xem thêm các quy định về ký quỹ phái sinh.
Có thể thấy chứng khoán phái sinh là một loại sản phẩm có nhiều ưu điểm vượt trội hơn hẳn so với cổ phiếu thường và cổ phiếu ưu đãi. Tuy nhiên, nó lại mang tính rủi ro khá cao. Bởi vậy, bạn cần cân nhắc, tính toán thật kỹ lưỡng trước khi quyết định sử dụng loại chứng khoán này để kiếm lời nhanh nhất.
Tham khảo thêm thông tin chi tiết: Hướng dẫn chơi chứng khoán phái sinh từ A – Z cho chủ đầu tư mới
Trên đây là những thông tin cơ bản về chứng khoán phái sinh. Chắc hẳn theo dõi đến đây, bạn đã có câu trả lời chi tiết cho câu hỏi chứng khoán phái sinh là gì? Hy vọng những nội dung trên của Beat Đầu Tư sẽ giúp bạn có thêm thông tin về loại chứng khoán này. Chúc các bạn may mắn.